Geçilmeyen yollar, köprüler, uçulmayan havalimanları derken şimdi de elektrikte benzer bir uygulamanın 4 yıldır devam ettiği ortaya çıktı. Vatandaş fahiş zamlı elektrik faturalarının altında kalırken, şirketlere üretmedikleri elektrik için bugüne kadar ödenen tutarın 9,4 milyar TL olduğu ortaya çıktı.
Kamu ihalelerinin gözde isimlerinin de olduğu elektrik üreticilerine üretmedikleri elektrik için “teşvik” adı altında yapılan ödeme tepki çekti.
2018 yılından bu yana ise şirketlere yapılan ödemenin 9.4 milyar TL olduğu belirtilirke akıllara elektirik faturalarına yapılan katmerli zamlar da geldi.
Avrupa ülkelerinde arz güvenliğini sağlamak amacıyla uygulanan ancak Türkiye'de arz sorunu bulunmamasına karşın 2018'den bu yana yürürlükte olan "Kapasite mekanizması" ödemeleri şirketler için bütçeden karşılıksız ek gelir yolu olduğu öğrenildi.
Birgün'den Nurcan Gökdemir'in haberine göre, mevcut üretim tesislerinde bir devre dışı kalma durumu yaşandığında devreye girebilecek nitelikte tesisleri hazır bekletme mantığına dayanan bu sistemde şirketler dönemlik ihalelerle belirleniyor ve beklemeleri karşılığında ise ödeme yapılıyor.
Ancak Sayıştay ve meslek odaları tarafından da eleştirilen bu sistem “Atıl durumda olan veya teknik kapasitelerinde üretim yapmakta zorlanan ancak Kapasite Mekanizması uygulaması ile kamudan kaynak aktarılan birçok santralın, gerçek bir ihtiyaç olduğunda, gerçekten devreye girip giremeyeceği, girebilecekse ne kadar süre içinde devreye girebileceği” sorusuna ise yanıt vermiyor.
ŞİRKETLER LEHİNE DÜZENLEME
2018 yılında doğalgaz ve yerli kömür yakan ithal kömür santralları bu ödemeden yararlanmaya başlamış, ödemede öncelik yerli linyit, taş kömürü ve asfaltit santrallarına verilmişti. Ancak başvuruları kabul edilen özel sektör santrallarına, maliyetleri piyasada oluşan fiyatın altında kalması nedeniyle satış yapamaması veya zarar etmesi durumunda, üretim yapmadıkları veya zararına satış yaptıkları süre için TEİAŞ tarafından ilave ödeme yapılmasının yolu açıldı.
Yönetmelik 2019 yılında değiştirilerek hidroelektrik santrallar kapsam içine alındı ve başta ödeme parametreleri olmak üzere şirketler lehine düzenlemeler yapıldı.
YİNE YAP İŞLET
Türkiye'de ihtiyacın üzerinde üretim olmasına karşın yine arz güvenliği gerekçesi ile 2021 yılında bir yönetmelik değişikliği daha yapılırken bununla kapsam bir kez daha genişletildi ve yap işlet santralları ve 13 yıldan daha eski olan ithal yakıtlı santralların kapasite mekanizması ödemesinden yararlanması sağlandı. 2021 yılında 2,6 milyar TL ödeme yapılması planlanırken ödeme toplamı 2,85 milyar TL'ye çıktı.
Aralık 2021’de yönetmelik yine değişti ve bu defa da bu kez mekanizmadan faydalanma kriterleri aynı kaldı ancak ödeme hesaplama yöntemi değişti.
2022 başında yönetmelikte şirketler yararına yeni bir düzenleme daha yapılarak 2022 yılı bütçesi EPDK tarafından 3 milyar TL olarak belirlendi. Önceki yıllarda ödemelerden en yüksek payı yerli kömür santralları alırken 2022'nin ilk dört ayında ise en büyük ödeme doğalgaz santrallarına yapıldı.
Bütün bu yapılar dikkat çekici değişikliklerle yıllar itibarıyla hem yararlanan şirket sayısı hem de tutar sürekli olarak arttı.
2018 yılında 28 santrala 1,4 milyar TL, 2019’da 43 santrala 2 milyar TL, 2020’de 45 santrala 2,2 milyar TL, 2021’de 51 santrala 2,8 milyar TL ödeme yapıldı. 2022’nin ilk dört ayında 637 milyon TL’si doğalgaz santrallarına olmak üzere 928 milyon TL teşvik ödemesi yapıldı.
2022’nin ilk dört ayında teşvik ödemesi yapılan bazı doğalgaz santralları ile ödeme tutarları şöyle oldu;
İzmir Elektrik-İntergen ve ENKA Ortaklığı (84 milyon TL), EnerjiSA (78 milyon TL), Gebze Elektrik -ENKA(74 milyon TL), AKSA (48 milyon TL), Cengiz Enerji (34 milyon TL).
